O R T H O K L A A S  -  var. A D U L A A R KAlSi3O8 - monoklien - hardheid 6 - Landsverk I mijn, Mineralsti, Evje - De Landsverk I mijn is een van de rijkste vindplaatsen voor pegmatiet-mineralen in Europa. Hier worden ieder jaar door zo goed als alle bezoekers kristallen van kwarts, pyriet, fluoriet of stukjes amazoniet gevonden. De hoeveelheid holtes in deze pegmatiet is uniek, en heeft geresulteerd in grote hoeveelheden fraai gevormde kristallen. De grootste kristallen kunnen vele decimeters lang zijn en vele kilo's zwaar zijn. In de holtes van de Landsverk I pegmatiet werden vele generaties met kristallen gevormd, een proces dat zich uitstrekt totdat gedurende de laatste stadia steeds kleinere kristallen worden gevormd, kleiner dan een fractie van een millimeter. Er worden in de Landsverk I pegmatiet vijf afzonderlijke stadia onderscheiden die van belang zijn geweest voor de vorming van mineralen: 1) Als regel ontstaat in alle pegmatieten in direct contact met het omringende gesteente een zone van fijn en heel snel gekristalliseerde kwarts en veldspaat, soms met een heel mooi rytmisch patroon dat "schriftgraniet" wordt genoemd. 2) De hoofdfase is de magmatische fase, waarbij grote kristallen of kristallijne massa's van kwarts, veldspaat en glimmer worden gevormd. Grote massa's van zuiver kwarts wordt normalerwijs als kern in alle pegmatieten gevormd, vooral in de gevallen dat de pegmatiet een ronde of lens-achtige vorm heeft. 3) Hierna was er een fase waarin de pegmatiet blootgesteld werd aan (lokale) tectonische krachten en delen van de pegmatiet in kleinere fragmenten opgebroken werd. Hierbij werd open ruimte geschapen, waarin hete gassen en oplossingen vrijelijk konden circuleren. Deze fragmenten van feldspaat en kwarts werden daarna weer door kwarts aan elkaar gelijmd. Dit wordt de breccie-zone genoemd. In deze zone worden vele holtes met kwarts kristallen gevonden. 4) Verder was er een fase waarbij amazoniet en cleavelandiet werden gevormd, en bevindt zich onafhankelijk van de vorige fase als de schil van een sinasappel rond de centrale pegmatiet. Dit is geen aaneengesloten laag in de pegmatiet, maar moet eerder als geïsoleerde eilanden worden gezien. Cleavelandiet is een variateit van albiet-veldspaat en is typerend voor de aanwezigheid van hete gassen en oplossingen in een pegmatiet Vaak heeft cleavelandiet-albiet van de Landsverk I mijn een licht blauwe kleur en wordt gevormd door plaatvormige kristallen die soms heel losjes tegen elkaar gegroeid zitten. 5) Een laatste fase waarbij de resterende hete oplossingen de amazoniet aangrepen en omzetten in een bruinrode variant, en een heel stelsel van holtes met daarin kristallen van kwarts, veldspaat, fluoriet, pyriet, stilpnomelaan, chloriet etc. werd gevormd. De hier getoonde "adulaar" is een vorm-variant van orthoklaas, die typisch als één der laatsten in de holtes wordt gevormd. Links en rechts is een spons-achtig materiaal te zien dat bestaat uit een mengsel van chloriet en adulaar. Dit soort holtes zijn vrij makkelijk te vinden op de haldes of in de wanden in de Landsverk I mijn. Ik vermoed dat de kleur het gevolg is van zeer fijne insluitingen van hematiet.